ΑΝΑΙΜΑΚΤΗ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ

ΑΝΑΙΜΑΚΤΗ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΡΕΟΚΑΡΔΙΟΓΡΑΦΙΑ

(rheocardiography, impedance cardiography ICG)

CardioScreen 2000 - Haemodynamic Measurement System

Η ρεοκαρδιογραφία (από τις Ελληνικές λέξεις ροή, καρδιάκαι γράφω), είναι η εφαρμογή της ρεογραφίας για την εξέταση της κεντρικής (συνολικής ή συστηματικής) κυκλοφορίας (ροής) του αίματος και της καρδιακής λειτουργικότητας.

Η ρεοκαρδιογραφία σαν μέθοδος ακριβούς μέτρησης της καρδιαγγειακής λειτουργίας ανακαλύφθηκε την δεκαετία του 60 για λογαριασμό της NASA, για την παρακολούθηση των αστροναυτών της στο διάστημα.

Το1998, η ρεοκαρδιογραφική εξέταση χαρακτηρίζεται από το national Center of Medicare Services των ΗΠΑ σαν απαραίτητη ιατρική εξέταση, με ευρείες ενδείξεις και εθνική κάλυψη από τους ασφαλιστικούς τους οργανισμούς. Αυτό ήταν αποτέλεσμα πολλών ερευνών, οι οποίες έδειξαν όχι μόνο θεαματική βελτίωση της ιατρικής περίθαλψης, αλλά και σημαντική μείωση του συνολικού κόστους της.

ΤΙ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ:

Η μέτρηση της καρδιαγγειακής λειτουργίας απαιτούσε την διεξαγωγή δεξιού καρδιακού καθετηριασμού. Σήμερα, με την ρεοκαρδιογραφία η μέτρηση γίνεται αναίμακτα, εντελώς ανώδυνα, χωρίς καμία δυσχέρεια για τον εξεταζόμενο,και πολύ πιο οικονομικά.

Οι σύγχρονες εφαρμογές:

Η δυνατότητα της ολοκληρωμένης εκτίμησης της αιμοδυναμικής κατάστασης που παρέχεται με την ρεοκαρδιογραφία, την καθιστά αναγκαία σε οποιεσδήποτε παθήσεις συνοδεύονται από αιμοδυναμικές διαταραχές, σε καταστάσεις που είναι πιθανό να προκαλέσουν αιμοδυναμικές διαταραχές, σε φαρμακευτική αγωγή που επιδρά σε αιμοδυναμικές παραμέτρους. Οι δυνατότητες των σύγχρονων συστημάτων καταγραφής και ελέγχου,σύντομα θα ανοίξουν νέες προοπτικές.

Η αξιοπιστία της, η φιλικότητα προς τον ασθενή (συγκρίσιμη με το ΗΚΓ) και η ασφάλειά της, την καθιστά ιδιαίτερα ελκυστική τόσο στους εξωτερικούς, όσο και στους εσωτερικούς ασθενείς σε:
Προληπτικάcheck up

• Εντοπισμός ύπαρξης κρυφών διαταραχών σε ασυμπτωματικάάτομα:

- αγγειοσύσπαση

- αγγειοδιαστολή

- αρτηριοσκλήρυνση

- μειωμένη / υπερβολικά αυξημένη ροή του αίματος (Καρδιακή Παροχή)

- κατακράτηση ή τάση κατακράτησης υγρών (π.χ., σε ευαισθησία ή υπερκατανάλωση άλατος) και του βαθμού της, για εξατομικευμένη σύσταση ή μη περιορισμού λήψης άλατος

- υπερλειτουργία ή υπολειτουργία της καρδιάς

- διαστολική δυσλειτουργία

- αυξημένο καρδιακό έργο

• Εκτίμηση αν η χρόνια κόπωση, η δύσπνοια, η αδυναμία, κτλ.,οφείλεται σε μη επαρκή τροφοδοσία των ιστών με οξυγόνο (με την μέτρηση Oxygen Delivery, DO₂)

• Έλεγχος της καρδιακής λειτουργίας σε αθλητές,εγκυμονούσες, ηλικιωμένους, προεγχειρητικούς ασθενείς, άτομα με αυξημένο κίνδυνο, κ.τ.λ.

• Screening πληθυσμού για καρδιαγγειακές παθήσεις και επιβαρυντικούς παράγοντες (εκτίμηση αντιρροπούμενων καταστάσεων και πρόωρων διαταραχών)

• Παρακολούθηση των μεταβολών σε προληπτική αγωγή (π.χ.,δίαιτα, άσκηση)

Fluid management (διαχείριση υγρών)

• Διάγνωση του αυξημένου/μειωμένου επιπέδου των υγρών

• Αξιολόγηση της ανάγκης χορήγησης διουρητικών ή χορήγησης υγρών

• Ρύθμιση των επιπέδων του όγκου του αίματος που να επιφέρει την καλύτερη δυνατή καρδιακή παροχή

• Παρακολούθηση των μεταβολών του όγκου του αίματος υπό την επίδραση της θεραπευτικής αγωγής (διουρητικής ή μη)

• Υποψία ύπαρξης υγρής πλευρίτιδας, πνευμονικού οιδήματος,περικαρδίτιδας

• Παρακολούθηση των μεταβολών του υγρού στους πνεύμονες υπό την επίδραση της θεραπευτικής αγωγής

• Παρακολούθηση νεφροπαθών

Υπέρταση /Υπόταση

• Εξακρίβωση των αιμοδυναμικών αιτιών της υπέρτασης /υπότασης

- αυξημένος/μειωμένος όγκος αίματος(υπερογκαιμία/υποογκαιμία)

- μη αντιρροπιστική αύξηση της καρδιακής συχνότητας(υπερχρονοτροπία)

- αυξημένη/μειωμένη καρδιακή συσταλτικότητα(υπερινοτροπία/υπερχρονοτροπία)

- αγγειοσύσπαση/αγγειοδιαστολή

για την εξατομικευμένη επιλογή των φαρμάκων (διουρητικών,β-αναστολέων, α-ΜΕΑ, ανταγωνιστών ασβεστίου, και άλλων).

• Εκτίμηση της αιμοδυναμικής κατάστασης (σχέση πίεσης -ροής αίματος)

• Εξατομικευμένη επιλογή των αντιυπερτασικών φαρμάκων,βάσει αντικειμενικών ποσοτικών κριτηρίων (μονοθεραπεία ή συνδυαζόμενη αγωγή)

• Εκτίμηση της δοσολογίας χορήγησης των φαρμακευτικών ουσιών

• Εξακρίβωση των αιμοδυναμικών μεταβολών υπό την επίδραση της φαρμακευτικής αγωγής ή της δίαιτας, καθώς και των αιμοδυναμικών αιτιών της μη ανταπόκρισης στην φαρμακευτική αγωγή.

Στεφανιαία νόσος

• Εκτίμηση της λειτουργικής κατάστασης του μυοκαρδίου

• Δυναμική παρακολούθηση της επίδρασης της πάθησης στην καρδιακή λειτουργικότητα

• Εκτίμηση της κατάστασης των παραγόντων επιβάρυνσης της καρδιακής λειτουργικότητας (προφορτίο – μεταφορτίο)

• Εκτίμηση της κατανάλωσης οξυγόνου από το μυοκάρδιο

• Εξατομίκευση της αντιστηθαγχικής αγωγής

• Ποσοτική εκτίμηση επίδρασης της αγωγής και δυναμική παρακολούθησή της

Καρδιακή ανεπάρκεια

Οι ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια έχουν εξαιρετικά ασταθή αιμοδυναμική εικόνα, λαμβάνουν πολλών ειδών φάρμακα με διαφορετική αιμοδυναμική επίδραση και οι εισαγωγές σε νοσοκομεία είναι συχνότατες. Οι θεράποντες ιατροί(εξωτερικοί ή νοσοκομειακοί) δεν έχουν την δυνατότητα ποσοτικής αξιολόγησης της αιμοδυναμικής κατάστασης και ως εκ τούτου, αδυνατούν να διαχειριστούν εύκολα την φαρμακευτική αγωγή. Ο ΡΚΓ έλεγχος προσφέρει στην:

• Διάγνωση καρδιακής ανεπάρκειας

• Διαφοροποίηση συστολικής-διαστολικής δυσλειτουργίας

• Εκτίμηση αν τα συμπτώματα οφείλονται σε αιμοδυναμική επιδείνωση

• Εξατομικευμένη διαχείριση της φαρμακευτικής αγωγής και δυναμική παρακολούθηση της κατάστασης και της ανταπόκρισης στην θεραπεία με ποσοτικά κριτήρια

• Βραχυπρόθεσμη πρόγνωση καρδιακής κάμψης (στις επόμενες 14ημέρες)

Ορθοστατική δοκιμασία

• Εξακρίβωση των αιμοδυναμικών αιτιών της υπότασης

• Διαφοροποίηση μηχανισμών ορθοστατικής υπότασης

• Διάγνωση της καρδιακής ανεπάρκειας και εκτίμηση της βαρύτητάς της

• Ποσοτική παρακολούθηση της ανταπόκρισης στην φαρμακευτική αγωγή

Διαφοροποίηση της καρδιογενούς από την πνευμονική δύσπνοια

Η διαφοροποίηση της δύσπνοιας καρδιογενούς προέλευσης από την πνευμονική είναι συχνά δύσκολη σε ορισμένες κατηγορίες ασθενών. Ο ρεοκαρδιογραφικός έλεγχος της αιμοδυναμικής κατάστασης επιτρέπει την αξιολόγηση της καρδιακής λειτουργίας, και συνεπώς, τον αποκλεισμό της καρδιογενούς δύσπνοιας.

Εκτίμηση σκληρότητας της αορτής

Η"σκληρή" αορτή επιβαρύνει την καρδιακή λειτουργία και αποτελεί ανεξάρτητο προγνωστικό παράγοντα καρδιαγγειακών επιπλοκών. Η εκτίμηση της ταχύτητας του σφυγμικού κύματος (Pulse Wave Velocity), η οποία χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση των ελαστικών ιδιοτήτων της αορτής, μετρούμενη με την ρεοκαρδιογραφία έχει σημαντικά πλεονεκτήματα.

Σακχαρώδης διαβήτης

Ο σακχαρώδης διαβήτης, εκτός από τις περιφερικές αρτηριοπάθειες που προκαλεί, πολύ συχνά συνοδεύεται και από διαταραχές της κεντρικής κυκλοφορίας του αίματος. Με την ρεοκαρδιογραφική παρακολούθηση δίνεται η δυνατότητα εξακρίβωσης και ελέγχου αυτών των διαταραχών σε πολύ πρώιμα στάδια.

Πνευμονοπάθειες

Οι διαταραχές της πνευμονικής λειτουργίας επηρεάζουν την τροφοδοσία των ιστών με οξυγόνο και την κεντρική κυκλοφορία του αίματος. Με την ρεοκαρδιογραφική παρακολούθηση δίνεται η δυνατότητα ενός αποτελεσματικότερου ελέγχου της τροφοδοσίας των ιστών με οξυγόνο, μέσω της επίδρασης στην καρδιακή παροχή.

Θυρεοειδοπάθειες

Οι ορμόνες του θυρεοειδή έχουν σημαντική επίδραση στην καρδιαγγειακή λειτουργία (συσταλτικότητα του μυοκαρδίου, καρδιακή συχνότητα, αγγειοσυσταλτικότητα). Με την ρεοκαρδιογραφική παρακολούθηση δίνεται η δυνατότητα αξιολόγησης της επίδρασης των θυρεοειδοπαθειών, αλλά και των φαρμακευτικών ουσιών στο καρδιαγγειακό σύστημα.

Νεφροπάθειες

Οι νεφροπάθειες συνοδεύονται συχνά από αιμοδυναμικές διαταραχές (κατακράτηση υγρών, πρόκληση αγγειοσύσπασης), που οδηγούν σε υπέρταση και καρδιακή ανεπάρκεια. Με την ρεοκαρδιογραφική παρακολούθηση δίνεται η δυνατότητα εξακρίβωσης αυτών των διαταραχών σε πρώιμα στάδια. Η δυνατότητα αντικειμενικού προσδιορισμού της κατάστασης των υγρών του οργανισμού, σε συνδυασμό με την μέτρηση του όγκου παλμού, επιτρέπει τον καλύτερο έλεγχο της χορηγούμενης θεραπείας.

Χειρουργική

• Προ-εγχειρητικά:

• Έλεγχος της αιμοδυναμικής κατάστασης στους υψηλού κινδύνου ασθενείς (καρδιοπαθείς, ηλικιωμένους)

• Εκτίμηση της δοσολογίας χορήγησης των φαρμακευτικών ουσιών

•Στοχευόμενη επίτευξη της καλύτερης δυνατής αιμοδυναμικής κατάστασης

• Περί-εγχειρητικά:

• Αξιολόγηση της αιμοδυναμικής κατάστασης κατά τη διάρκεια της γενικής χειρουργικής επέμβασης

• Επιτρέπει την διαφορική διάγνωση μεταξύ της κατάστασης των υγρών και της καρδιακής δυσλειτουργίας

• Παρακολούθηση της τιτλοδότησης φαρμάκων και της διαχείρισης των υγρών, για να αξιολογηθεί και να βελτιστοποιηθεί η χορήγησή τους

• Παρακολούθηση των τάσεων και ανίχνευση των αιμοδυναμικών μεταβολών για πρώιμη επέμβαση

• Μετεγχειρητικά:

• Αξιολόγηση της αιμοδυναμικής κατάστασης για την επιλογή της μετάβασης στην κατάλληλη μονάδα φροντίδας

• Ανίχνευση της επιτρεπτής αιμοδυναμικής για τον ασθενή,για την καθοδήγηση των θεραπευτικών επιλογών

Επιστημονικές έρευνες

(αξιολόγηση δράσης φαρμάκων, αξιολόγηση επίδρασης στρες και βαρύτητας στους αστροναύτες και πιλότους, κ.λ.π.)

κ.α.

ΑΝΤΕΝΔΕΙΞΕΙΣ

Οδηγούμενοι βηματοδότεςτύπου “minute ventilation driven pacemakers’’. Δεν συνίσταται η χρήση της ΡΚΓ σε τέτοιους ασθενείς λόγω της παρεμβολής του σήματος και την πιθανή διαταραχή της λειτουργίας του βηματοδότη.

ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΟΥΝ ΤΗΝ ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ

• Βάρος 155 kg
• Ύψος > 230 εκ. και< 120 εκ.
• Καρδιακή συχνότητα> 250 χτύποι ανά λεπτό
• Υψηλές τιμές δεικτών κατάστασης των υγρών (υγρή πλευρίτιδα, πνευμονικό οίδημα, κ.α.) – αλλά όχι σε όλους τους ασθενείς. Συνήθως, ο δείκτης TFC είναι > 65
• Υψηλού βαθμού ανεπάρκεια αορτής (σωστά μετρούμενος όγκος παλμού, αλλά αυξημένες τιμές καρδιακής παροχής λόγω του μη υπολογισμού της αορτικής επιστροφής)
• Υψηλού βαθμού αθηροσκλήρωση αορτής (μειωμένες τιμές όγκου παλμού)
• Κολπική μαρμαρυγή
• Αορτική αντλία

=========================================================
=========================================================

Literature

Overview ICG Method, Accuracy, Validation Optimisation of pacemaker settings Hypertension Dyspnea Emergency Critical Care Pharmacological studies Hemodynamic monitoring during hemodialysis Physiological studies Psychological studies Heart Failure Other publications ICG Method, Accuracy, Validation J. F. Georger, X. Monnet, C. Richard, J. L. Teboul: Impedance Cardiography Cardiac Output: Comparison With Transpulmonary Thermodilution. 20th ESICM Annual Congress - Berlin, Germany - 7-10 October 2007  A. Scherhag, J. J. Kaden, E. Kentschke, T. Sueselbeck, M. Borggrefe: Comparison of Impedance Cardiography and Thermodilution-Derived Measurements of Stroke Volume and Cardiac Output at Rest and During Exercise Testing.Cardiovascular Drugs and Therapy 19, 141–147, 2005  A. Scherhag, S. Pfleger, E. Garbsch, J. Buss, T. Sueselbeck, M. Borggrefe: Automated Impedance Cardiography for Detecting Ischemic Left Ventricular Dysfunction during Exercise Testing. Kidney and Blood Pressure Research 2005;28:77-84. Thijs, J.A.J. Muehlsteff, J. Such, O. Pinter, R. Elfring, R. Igney, C.H.: A Comparison of Continuous Wave Doppler Radar to Impedance Cardiography for Analysis of Mechanical Heart Activity. Engineering in Medicine and Biology Society, 2005. IEEE-EMBS 2005. 27th Annual International Conference, 01-04 Sept. 2005, 3482 - 3485.  Scherhag, A. W., J. Stastny, S. Pfleger, W. Voelker and D. L. Heene: Evaluation of Systolic Performance by Automated Impedance Cardiography. Proceedings of the X. International Conference on Electrical Bio-Impedance, Barcelona, 1998.  Breuel, L.: Einführung in die Impedanzkardiographie. Proceedings of the 1st National Conference of the International Hemodynamic Society, German Section, Ilmenau, 1996 Scherhag, A. W., S. Pfleger, U. Staedt and D. L. Heene: Impedanzkardiographie-Bestimmung kardiovaskulärer Funktionsparameter über Messung der thorakalen Bioimpedanz. Biomedical Journal, 47: 23–26, 1996. Stark, H. J., K. Schultz, V. Krieger, V. Korn and W. Petro: Nichtinvasive Ermittlung des Herzzeitvolumens mit der Impedanzkardiographie. Hohe Korrelation mit der invasiven Fickschen Methode. Atemwegs- und Lungenkrankheiten, 22: 73–75, 1996. Щукин С.И. д.т.н. (Schookin S.I.), Зубенко В.Г. к.т.н., Беляев К.Р. к.т.н., Морозов А.А. к.т.н.: Средства и методы неинвазивиых измерений кровообращения. (Rheocardiomonitoring systems.) Sageman WS, Riffenburgh RH, Spiess BD.: Equivalence of Bioimpedance and Thermodilution in Measuring Cardiac Index After Cardiac Surgery. J Cardiothorac Vasc Anesth. 2002;16(1):8-14. (pdf) Van De Water JM, Miller TW, et al: Impedance Cardiography: The Next Vital Sign Technology?, Chest. 2003;123(6):2028-2033. (link) Albert N, Hail M, Li J, Young JB.: Equivalence of the Bioimpedance and Thermodilution Methods in Measuring Cardiac Output in Hospitalized Patients with Advanced, Decompensated Chronic Heart Failure, Am J Crit Care. 2004;13(6):469-479. (pdf) Yung GL, Fletcher CC, Fedullo PF, Johnson FW, Kinninger K, Knowlton KU, Channick RN.: Noninvasive Cardiac Index Using Bioimpedance in Comparison to Direct Fick and Thermodilution Methods in Patients with Pulmonary Hypertension. Chest. 1999;116(4):281S. Drazner M, Thompson B, Rosenberg P Kaiser P, Boehrer J, Baldwin B, Dries D, and Yancy C.: Comparison of Impedance Cardiography with Invasive Hemodynamic Measurements in Patients with Heart Failure Secondary to Ischemic or Nonischemic Cardiomyopathy. Am J Cardiol. 2002;89(8):993-5. (link) Ziegler D, Grotti L, Krucke G.: Comparison of Cardiac Output Measurements by TEB vs. Intermittent Bolus Thermodilution in Mechanical Ventilated Patients. Chest. 1999;116(4):281S. (pdf) DeMaria AN, Raisinghani A.: Comparative Overview of Cardiac Output Measurement Methods: Has Impedance Cardiography Come of Age? Congest Heart Fail. 2000;6(2):7-18. (link) Verhoeve P.E., Cadwell C.A., Tsadok S.: Reproducibility of Noninvasive Bioimpedance. Measurements of Cardiac Function.J Cardiac Fail. 1998; 4(3 Suppl):53. (pdf) Optimisation of pacemaker settings M. Heinke, R. Surber, H. Kühnert, G. Dannberg, D. Prochnau, H. R. Figulla: Transesophageal left-ventricular posterior wall potential in heart failure patients with biventricular pacing. Biomed Tech 52(2):173-9, 2007 Güttler, A: Optimierung des atrioventrikulären Delays bei Patienten mit AV-Block dritten Grades und DDD-Herzschrittmacher mittels Impedanzkardiographie. Dissertation, Medizinische Fakultät der Universität Leipzig, 2005  M. Heinke, R. Surber, H. Kühnert, G. Dannberg, G. Schwarz, H.R. Figulla: Transoesophageal left ventricular pacing in heart failure patients with permanent right ventricular pacing. Europace 7, (2005), 617-620  M. Heinke, R. Surber, H. Kühnert, G. Dannberg, H.H. Sigusch, H.R. Figulla, O. Solbrig, R. Schüler: Acceleration and thoracic fluid index with transthoracic impedance cardiography in heart failure patients with biventricular pacing. Biomed. Techn. 50, Suppl. vol. 1 (2005), 291-292 M. Heinke, R. Surber, H. Kühnert, G. Dannberg, H.H. Sigusch, G. Schwarz, H.R. Figulla: Transoesophageal interventricular delay in heart failure patients with left bundle branch block. Biomed. Techn. 50, Suppl. vol. 1 (2005), 715-716 S. Reuter , S. Lafitte, P. Bordachar , S. Garrigue , J. Laborderie , M. Haissaguerre, R. Roudaut, J. Clementy: Exercise-echocardiographic optimization of the interventricular delay programming in patients with sequential biventricular pacing.Europace Supplements, Vol. 7, June 2005. M. Heinke, H. Kühnert, R. Surber, G. Dannberg, H. H. Sigusch, H. R. Figulla, O. Solbrig, R. Schüler: Atrioventrikuläres und interventrikuläres Delay bei biventrikulärer Resynchronisationstherapie mit VAT-Stimmulation. BMT-Kongress 2004, Ilmenau. M. Heinke, H. Kühnert, R. Surber, G. Dannberg, G. Schwarz, F. Küthe, H. R. Figulla: Acceleration index as a novel indicator for contractility in permanently right ventricular paced heart failure patient with upgraded Left Ventricular Lead.Europace 5 Suppl. B (2003) 161-162. Heinke, M., H. Kühnert, M. Malur, R. Surber, G. Dannberg and R. Figulla: Nominal versus Hemodynamically Optimal AV Delay After Atrial Sense in VDD Pacemaker Pattients with Atrial floating Electrode. Proceedings of the XI. World Symposium on Cardiac Pacing and Electrophysiology, Berlin, 1999. H.-J. Kolb, U. Böhm, T. Rother, M. Mende, A. Neugebauer, D. Pfeiffer: Assessment of the optimal atrioventricular delay in patients with dual chamber pacemakers using impedance cardiography and Doppler echocardiography. J Clin Basic Cardiol 1999; 2: 237  Kolb, H.-J., U. Böhm, M. Mende, A. Neugebauer and D. Pfeiffer: Dopplerechokardiographische Optimierung des AV-Intervalls bei Patienten mit Zweikammer-Herzschrittmacher - Ein Vergleich mit impedanzkardiographischen Daten.Herzschrittmacher, 18: 248–254, 1998. Kolb, H.-J., J. Pluta and D. Pfeiffer: Der Beitrag der thorakalen Impedanzplethysmographie zur Ermittlung des optimalen AV-Intervalls bei Patienten mit Zweikammerstimulation. Eine Möglichkeit zur Verbesserung der kardialen Hämodynamik.Herzschrittmacher und Elektrophysiologie, 9: 8–10, 1998. Heinke, M., H. Kühnert, L. Breuel, G. Dannberg, S. Müller, R. Schüler and O. Solbrig: Herzschrittmacheroptimierung durch individuelle Programmierung der AV-Zeit mit Hilfe der Impedanzkardiographie. Interhospital, 1996 Heinke, M., H. Kühnert and S. Müller: Optimierung der Einstellung von Herzschrittmachern. Proceedings of the 1st National Conference of the International Hemodynamic Society, German Section, Ilmenau, 1996. Schüler, R., L. Breuel and M. Heinke: Spezifik der Impedanzkardiographie an Schrittmacherpatienten. In 29. Internationales Wissenschaftliches Kolloquium TU Ilmenau, 1994. Schüler, R., L. Breuel, H. Volkmann, M. Heinke, O. Posdzech and Solbrig O.: Problems with the Application of Impedance Cardiography on Pacemake Patients. In Proceedings of the 8th International Conference on electrical Bio-Impedance, Kuopio, 1992. Tse H, Yu C, Park E, Lau C.: Impedance Cardiography for Atrioventricular Interval Optimization During Permanent Left Ventricular Pacing. PACE. 2003;26(Pt. II)189-191. (pdf) Johnson WB, Voegtlin L, Bailin S, Hoyt R.: Impedance Cardiography for Acute Pacing AV Optimization. J Card Fail. 2001;7(3 suppl 2):52. (pdf) Hayes DL, Hayes SN, Hyberger LK, Trusty JM, Klein S, Hagen ME, Hodge DO.: Atrioventricular Interval Optimization After Biventricular Pacing: Echo/Doppler vs. Impedance Plethysmography. Pacing Clin Electrophysiol. 2000;23(4):590. (pdf) Hayes DL, Hayes SN, Hyberger LK.: Atrioventricular Interval Optimization Technique: Impedance Measurements vs. Echo/Doppler. Pacing Clin Electrophysiol. 1998;21(4):969. (pdf) Santos JF, Parreira L, Madeira J, Fonseca N, Soares LN Ines L.: Noninvasive Hemodynamic Monitorization for AV Interval Optimization in Patients with Ventricular Resynchronization Therapy. Rev Port Cardiol. 2003;(9):1091-8. (pdf) Silver MA, Ventura HO.: Difficult Cases in Heart Failure. Congest Heart Fail. 1999;5:235-237. (pdf) Hypertension Taler SJ, Textor SC, Augustine JE.: Resistant Hypertension: Comparing Hemodynamic Management to Specialist Care.Hypertension. 2002;39:982-988. (pdf) Smith R, Levy P, Ferrario C.: Value of noninvasive hemodynamics to achieve blood pressure control in hypertensive subjects. Hypertension. 2006;47:769-775. (pdf) Flack JM.: Noninvasive hemodynamic measurements: An important advance in individualizing drug therapies for hypertensive patients.  Hypertension. 2006;47:769-775. (pdf) Ferrario C, Smith R; for the CONTROL Trial Investigators: Cost-Effectiveness of Impedance Cardiography Testing in Uncontrolled Hypertension Am Heart Hosp J. 2006;4:279-289. (link) Sharman DH, Gomes CP, Rutherford JP.: Improvement in Blood Pressure Control with Impedance Cardiography-Guided Pharmacologic Decision Making. Congest Heart Fail. 2004;10:54-58. (link) Taler SJ, Augustine J, Textor SC.: A Hemodynamic Approach to Resistant Hypertension. Congest Heart Fail. 2000;6(2):36-39. (link ) Taler SJ, Augustine J, Burnett JC, Textor SC.: Hemodynamic and Volume Changes During Intensive Treatment (Rx) for Resistant Hypertension (ResHTN). Am J Hypertens. 2000;13(4):61A-62A. (pdf) Sramek BB, Tichy JA, Hojerova M, Cervenka V.: Normohemodynamic Goal-Oriented Antihypertensive Therapy Improves the Outcome. Am J Hypertens. 1996;9(4):141A. (pdf) Dyspnea Springfield C, Sebat F, Johnson D, Lengle S, Sebat C.: Utility of Impedance Cardiography to Determine Cardiac vs. Noncardiac Cause of Dyspnea in the Emergency Department. Congest Heart Fail. 2004;10(2 suppl 2):14-16. (pdf) Han J, Lindsell C, Tsurov B, Storrow A.: The Clinical Utility of Impedance Cardiography in Diagnosing Congest Heart Failure in Dyspneic Emergency Department Patients. Acad Emerg Med. 2002;9(5):439-440. (pdf) Lo H, Liao S, Ng C, Kuan J, Chen J, Chiu T.: Utility of Impedance Cardiography for Dyspneic Patients in the ED AmJ of Emerg Med. 2007;25:437-441. (pdf) Emergency Peacock WF, Summers RL, Vogel J, Emerman CE.: Impact of Impedance Cardiography on Diagnosis and Therapy of Emergent Dyspnea: The ED-IMPACT Trial Academic Emergency Medicine. 2006;13:365-371. (link) Springfield C, Sebat F, Johnson D, Lengle S, Sebat C.: Utility of Impedance Cardiography to Determine Cardiac vs. Noncardiac Cause of Dyspnea in the Emergency Department. Congest Heart Fail. 2004;10(2 suppl 2):14-16. (link) Barcarse E, Kazanegra R, Maisel A, et al.: Combination of B-Type Natriuretic Peptide Levels and Non-Invasive Hemodynamic Parameters in Diagnosing Congestive Heart Failure in the Emergency Department. Congest Heart Fail. 2004;10:171-6. (link) Milzman DP, Morrisey J, Pugh C, Napoli A, Gerace T, Fernandez E.: Occult Perfusion Deficit in Heart Failure Patients: Identification Through Noninvasive Central Hemodynamic Monitoring. Crit Care Med. 1999;27(12):A88. (pdf) Lo H, Liao S, Ng C, Kuan J, Chen J, Chiu T.: Utility of Impedance Cardiography for Dyspneic Patients in the ED AmJ of Emerg Med. 2007;25:437-441. (pdf) Han J, Lindsell C, Tsurov B, Storrow A.: The Clinical Utility of Impedance Cardiography in Diagnosing Congest Heart Failure in Dyspneic Emergency Department Patients. Acad Emerg Med. 2002;9(5):439-440. (pdf) Peacock WF, Albert NM, Kies P, White RD, Emerman CL.: Bioimpedance Monitoring: Better Than Chest X-ray for Predicting Abnormal Pulmonary Fluid? Congest Heart Fail. 2000;6(2):32-35. (link) Critical Care Silver M, Cianci P, Brennan S, Longeran-Thomas H, Ahmad F.: Evaluation of Impedance Cardiography as an Alternative to Pulmonary Artery Catheterization in Critically Ill Patients. Congest Heart Fail. 2004;10(2 suppl 2):17-21. (link) Albert N.: Bioimpedance Cardiography Measurements of Cardiac Output and Other Measurements. Crit Care Clin No Am 2006;18:195-202. (pdf) Shoemaker W, Wo C, et al.: Invasive and Noninvasive Hemodynamic Monitoring of Acutely Ill Sepsis and Septic Shock Patients in the Emergency Department. Eur J Emerg Med. 2000;7:169-175. (link) Ahmad F, Parvathaneni L, Silver MA.: Utility and Economic Benefit of Thoracic Bioimpedance in Critical Care Patients. J Card Fail. 1999;1(5) (pdf) Pharmacological studies Heusser K., Tank J., Diedrich A., Engeli S., Klaua S., Kruger N., Strauss A., Stoffels G., Luft F. C., Jordan J.: Influence of sibutramine treatment on sympathetic vasomotor tone in obese subjects. Clin Pharmacol Ther. 2006 May;79(5):500-8. Mayer, Antje F.; Schroeder, Christoph; Heusser, Karsten; Tank, Jens; Diedrich, Andre; Schmieder, Roland E.; Luft, Friedrich C.; Jordan, Jens: Influences of Norepinephrine Transporter Function on the Distribution of Sympathetic Activity in Humans. Hypertension. 48(1):120-126, July 2006. Andreas L. Birkenfeld, Christoph Schroeder, Tobias Pischon, Jens Tank, Friedrich C. Luft, Arya M. Sharma and Jens Jordan: Paradoxical effect of sibutramine on autonomic cardiovascular regulation in obese hypertensive patients. Clinical Autonomic Research, Volume 15, Number 3 / June, 2005  Andreas L. Birkenfeld: Autonome, kardiovaskuläre und metabolische Wirkungen kombinierter pharmakologischer Noradrenalin- und Serotonin-Wiederaufnahme-Hemmung. Dissertation zur Erlangung des akademischen Grades Doctor medicinae (Dr. med.) 2004.  Schmidt Bernhard M. W., Martin Nicole, Georgens Anette C., Tillmann Hanns-C., Feuring Martin, Christ Michael, Wehling Martin: Nongenomic cardiovascular effects of triiodothyronine in euthyroid male volunteers. The Journal of clinical endocrinology & metabolism, 2002, vol. 87, no4, pp. 1681-1686.  Schmidt B. M., Montealegre A., Janson C. P., Martin N., Stein-Kemmesies C., Scherhag A., Feuring M., Christ M., Wehling M.: Short term cardiovascular effects of aldosterone in healthy male volunteers. J Clin Endocrinol Metab. 1999 Oct;84(10):3528-33. Scherhag, A. W., S. Pfleger, U. Staedt, W. Voelker and D. L. Heene: Hämodynamisches Monitoring während Dobutamin-Streßechokardiographie mittels Impedanzkardiographie. Perfusion, 11: 293–300, 1998. Scherhag, A. W., S. Pfleger, C. de Mey, A. B. Schreckenberger, U. Staedt and D. L. Heene: Continuous Measurement of Hemodynamic Alterations During Pharmacologic Cardiovascular Stress Using Automated Impedance Cardiography. J. Clin. Pharmacology, 37: 21S–28S, 1997. Scherhag, A. W., S. Pfleger, A. B. Schreckenberger, C. Ceconi, A. Latsch, U. Staedt and D. L. Heene: Möglichkeiten der Impedanzkardiographie bei pharmakologischen Belastungsuntersuchungen. Proceedings of the 1st National Conference of the International Hemodynamic Society, German Section, Ilmenau, 1996. Scherhag, A. W., S. Pfleger, A. B. Schreckenberger, J. Stastny, U. Staedt and D. L. Heene: Automatische Impedanzkardiographie zur Bestimmung der systolischen Zeitintervalle unter pharmakologischer Belastung mittels Dobutamin: Untersuchungen bei Patienten mit Verdacht auf koronare Herzerkrankung. Proceedings of the 1st National Conference of the International Hemodynamic Society, German Section, Ilmenau, 1996. Scherhag, A. W., S. Pfleger, A. B. Schreckenberger, W. Voelker and D. L. Heene: Application of Impedance Cardiography for Continuous Measurement of Cardiac Output and Stroke Volume During Pharmacological Stress-Echocardiography.Proceedings of the IX. International Conference on Electrical Bio-Impedance, Heidelberg, 1995. Hemodynamic monitoring during hemodialysis Sivalingam, Murugan; Banerjee, Anindya; Nevett, Gail; Farrington, Ken: Haemodynamic Effects of Food Intake during Haemodialysis Blood Purification 2008;26:157–162 Gotloib L, Fudin R.: The impact of peritoneal dialysis upon quality of life and mortality of patients with end-stage congestive heart failure. Contrib Nephrol. 2006;150:247-53.  Robert W. Nette, Harmen P. Krepel, Anton H. van den Meiracker, Willem Weimar and Robert Zietse: Specific effect of the infusion of glucose on blood volume during haemodialysis Nephrol Dial Transplant (2002) 17: 1275-1280. Maiwald, J.: Neues Dialyse-Monitoring-System: Prävention hypertoner Episoden und Arrhythmiedetektion. Dialyse aktuell, pages 72–74, 2001. Maiwald, J., B. Schultheiß, G. Ning, H. Sperschneider and S. Stein: Bioimpedance monitoring for detecting hypotensive dysregulation and arrhythmias during hemodialysis. Proceedings of the 33. Annual Meeting of the American Society of Nephrology, Toronto, 2000. Maiwald, J., B. Schultheiß, G. Ning and S. Stein: Bioimpedance monitoring for detecting hypotensive episodes during intermittent hemodialysis. Proceedings of the XXXVII. ERA-EDTA Congress, Nice, 2000. Ning, G., B. Schultheiß, H. Matthäi, J. Maiwald, L. Breuel, G. Henning, H. Sperschneider and S. Stein: A new index for the online detection of hypotensive episodes during hemodialysis. Proceedings of the IEEE-BMBS Asia-Pacific Congress on Biomedical Engeneering, Hangzhou (China), 2000. Obstoj, P., B. Schultheiß, J. Maiwald and G. Henning: Entwicklung eines online-fähigen Arrhythmiedetektors zur Überwachung von Dialysepatienten. In 34. Jahrestagung der deutschen, österreichischen und schweizer Gesellschaft für Biomedizintechnik, Lübeck, 2000. Obstoj, P., B. Schultheiß, J. Maiwald and G. Henning: Untersuchungen der Eignung spektraler HRV-Parameter zur Früherkennung hypotoner Episoden während Dialysebehandlung. Biomedizinische Technik, 45, Ergänzungsband: S102–103, 2000. Schultheiß, B., J. Maiwald, G. Henning and S. Stein: A new arrhythmia monitoring system to improve tha outcome of patient’s undergoing hemodialysis. In Proceedings of the XXXVII. ERA-EDTA Congress, Nice, 2000. Schultheiß, B., H. Matthäi, J. Maiwald, L. Breuel, G. Ning, G. Henning, H. Sperschneider and S. Stein: Continuous non-invasive monitoring of dynamic cardiac function during hemodialysis. In Proceedings of the European Medical & Biological Engineering Conference, 1999. Ning, G., B. Schultheiß, H. Matthäi, J. Maiwald, L. Breuel, G. Henning, H. Sperschneider and S. Stein: Die Untersuchung des Zusammenhanges zwischen dem Blutdruck und der Propagationszeit bei der Hämodialysebehandlung. roceedings of the 2nd National Conference of the International Hemodynamic Society, German Section, Fechta, 1998. Schultheiß, B., H. Matthäi, J. Maiwald, G. Henning, H. Sperschneider and S. Stein: Impedanzkardiographisches Monitoring zur frühzeitigen Erkennung hypotoner Episoden während Hämodialysebehandlung. In Proceedings of the 2nd National Conference of the International Hemodynamic Society, German Section, Vechta, 1998. Heart Failure Strobeck JE, Silver MA.: Beyond the Four Quadrants: The Critical and Emerging Role of Impedance Cardiography in Heart Failure. Congest Heart Fail. 2004;10(2 suppl 2):1-6. (pdf) Yancy C, Abraham W.: Noninvasive Hemodynamic Monitoring in Heart Failure: Utilization of Impedance Cardiography (ICG) Congest Heart Fail. 2003:9(5):241-250 (link) Ventura HO, Pranulis MF, Young C, Smart FW.: Impedance Cardiography: A Bridge Between Research and Clinical Practice in the Treatment of Heart Failure. Congest Heart Fail. 2000;6(2):40-47. (link) Thompson B, Drazner M, Dries D, Yancy C.: Is Impedance Cardiograph-Derived Systolic Time Ratio a Useful Method to Determine Left Ventricular Systolic Dysfunction in Heart Failure? J Card Fail. 2004;10(4 suppl):S38. (pdf) Parrott CW, Burnham KM, Quale C, Lewis DL.: Comparison of Changes in Ejection Fraction to Changes in Impedance Cardiography Cardiac Index and Systolic Time Ratio. Congest Heart Fail. 2004;10(2 suppl 2):11-13. (pdf) Ramirez M, Marians C, et al.: Impedance Cardiography in Heart Failure Patients in the Intensive Care Unit: Its Value in the Detection of Left Ventricular Systolic Dysfunction and Correlation with the Echocardiogram. J Am Coll Cardiol. 2004;43(5 Suppl A):207A (pdf) Schnitzler R, Paparelli V.: A Word Salad in the Treatment of CHF: BVA, ICG, BNP. J Card Fail. 2005;11(6 Suppl):S201. (pdf) Packer M, Abraham W, Mehra M, Yancy C, Lawless C, et al: Utility of Impedance Cardiography for the Identification of Short-Term Risk of Clinical Decompensation in Stable Patients With Chronic Heart Failure. J Am Coll Cardiol. 2006;47:2245-2252. (link) Castellanos L, Bhalla V, Isakson S, Bhalla M, et al.: B-Type Natriuretic Peptide and Impedance Cardiography Testing at the Time of Routine Echocardiography Predict Subsequent Heart Failure Events. J Card Fail. 2005;11(suppl 6):S123. (pdf) Vijayaraghavan K, Crum S, Cherukuri S, Barnett-Avery L.: Association of Impedance Cardiography Parameters with Changes in Functional and Quality-of-Life Measures in Patients with Chronic Heart Failure. Congest Heart Fail. 2004;10(2 suppl 2):22-27. (pdf) Zewail A, Broom C, Delgado R.: Use of Systolic Time Ratio and B-type Natriuretic Peptide to Predict Mortality in Patients with Heart Failure. J Card Fail. 2003;9(suppl):S105. (pdf) Barcarse E, Kazanegra R, Chen A, Clopton P, Maisel A.: Combination of B-type Natriuretic Peptide Levels and Non-Invasive Hemodynamic Parameters in Diagnosing Congestive Heart Failure in the Emergency Department. Cong Heart Fail. 2004;10:171-176. (link) Summers RL, Parrott CW, Quale C, Lewis DL.: Use of Noninvasive Hemodynamics to Aid Decision Making in the Initiation and Titration of Neurohormonal Agents. Congest Heart Fail. 2004;10(2 suppl 2):28-31. (pdf) Piccirillo G, Luparini R, et al.: Effects of Carvedilol on Heart Rate and Blood Pressure Variability in Subjects with Chronic Heart failure. Am J Card. 2000;86:1392-1395. (link) Mulki G, Pisano C Silver M, et al.: Safety and Efficacy of Intermittent, Short-Term, Outpatient Nesiritide Infusions for the Treatment of Decompensated Heart Failure. J Card Fail. 2003;9(suppl):S68. (pdf) Choudhary G, Fayn E, Vrushab R, Kumbar C, Antonio C, Just V, Clark WA, Papp MA.: Intermittent Milrinone and Beta Blocker Therapy: Hemodynamic (Bioz.com) Indicators of Successful Weaning from Inotropes. J Card Fail. 2000;6(3):73. (pdf) Physiological studies M. Tutaj, H. Marthol, D. Berlin, et. al:: Effect of physical countermaneuvers on orthostatic hypotension in familial dysautonomia. Journal of Neurology. 2006;253:65–72 Jens Tank; Andre Diedrich; Elke Szczech; Friedrich C. Luft; Jens Jordan: α-2 Adrenergic Transmission and Human Baroreflex Regulation. Hypertension. 2004;43:1035. Christoph Schroeder, Frauke Adams, Michael Boschmann, Jens Tank, Sebastian Haertter, Andre Diedrich, Italo Biaggioni, Friedrich C. Luft, Jens Jordan: Phenotypical evidence for a gender difference in cardiac norepinephrine transporter functionAm J Physiol Regul Integr Comp Physiol 286: R851-R856, 2004. Clive M. Brown, Brigitte Stemper, Götz Welsch, Miroslaw Brys, Felicia B. Axelrod and Max J. Hilz: Orthostatic challenge reveals impaired vascular resistance control, but normal venous pooling and capillary filtration in familial dysautonomiaClinical Science (2003) 104, (163–169). Jens Tank, Christoph Schroeder, Andre Diedrich, Elke Szczech, Sebastian Haertter, Arya M. Sharma, Friedrich C. Luft, Jens Jordan: Selective Impairment in Sympathetic Vasomotor Control With Norepinephrine Transporter Inhibition.Circulation. 2003;107:2949. Jens Tank, Christoph Schroeder, Mandy Stoffels, André Diedrich, Arya M. Sharma, Friedrich C. Luft, Jens Jordan: Pressor Effect of Water Drinking in Tetraplegic Patients May Be a Spinal Reflex. Hypertension. 2003;41:1234. Schröder, Christoph: Selektive Hemmung der Noradrenalin-Wiederaufnahme als humanes Modell für Orthostatische Intoleranz. Dissertation zur Erlangung des akademischen Grades Doctor medicinae (Dr. med.) 2002. Christoph Schroeder, Jens Tank, Michael Boschmann, Andre Diedrich, Arya M. Sharma, Italo Biaggioni, Friedrich C. Luft, Jens Jordan: Selective Norepinephrine Reuptake Inhibition as a Human Model of Orthostatic Intolerance Circulation. 2002;105:347. Christoph Schroeder, Victoria E. Bush, Lucy J. Norcliffe, Friedrich C. Luft, Jens Tank, Jens Jordan, Roger Hainsworth:Water Drinking Acutely Improves Orthostatic Tolerance in Healthy Subjects Circulation. 2002;106:2806. Tank J., Diedrich A., Schroeder C., Stoffels M., Franke G., Sharma A. M., Luft F. C., Jordan J.: Limited effect of systemic beta-blockade on sympathetic outflow. Hypertension. 2001 Dec 1;38(6):1377-81. Schultheiß, B., H. Matthäi, J. Maiwald, L. Breuel, G. Nong, G. Henning, H. Sperschneider and S. Stein: Beurteilung der hämodynamischen Wirksamkeit von Extrasystolen mittels Impedanzkardiographie und peripherer Pulswellenanalyse. In 34. Jahrestagung der deutschen, österreichischen und schweizer Gesellschaft für Biomedizintechnik, Lübeck, 2000. Scherhag, A. W., E. Garbsch, S. Pfleger, W. Voelker and D. L. Heene: Haemodynamic Monitoring During Bicycle Exercise Testing by Automated Impedance Cardiography. Proceedings of the X. International Conference on Electrical Bio-Impedance, Barcelona, 1998. Schultheiß, B., L. Breuel and G. Henning: Bewertung der Barorezeptorregulation mittels Impedanzkardiographie und Herzratenvariabilitätsanalyse. In Proceedings of the 2nd National Conference of the International Hemodynamic Society, German Section, Vechta, 1998. Laros, K. and L. Breuel: Möglichkeiten der Impedanzkardiographie in der Leistungsdiagnostik. Proceedings of the 1st National Conference of the International Hemodynamic Society, German Section, Ilmenau, 1996. Tank, J., R. M. Baevsky, A. R. Baevsky and K. F. Graves: Orthostaseuntersuchungen - erste Ergebnisse mit der Impedanzkardiographie. In Proceedings of the 1st National Conference of the International Hemodynamic Society, German Section, Ilmenau, 1996. Kastner Peter: Leistungsphysiologische Untersuchung nichtinvasiv erfasster haemodynamischer Parameter unter Verwendung eines herzratenabhaengigen Aufzeichnungs- und Analysesystems. Graz, Techn. Univ., Inst. fuer Biomedizinische Technik, Dipl.-Arb., 1995 Tank, J., R. M. Baevsky and M. Weck: Hemodynamic Regulation During Postural Tilt Assessed by Haert Rate- and Blood-Pressure Variability Combined with Impedance Cardiography. Wiener Medizinische Wochenschrift, 145: 616–625, 1995. (pdf) Psychological studies Herbert, Beate Maria: Kardiosensibilität, Emotionsverarbeitung und Verhalten: Die Bedeutung der Herzwahrnehmung für zentralnervöse Emotionsverarbeitungsprozesse und Verhaltensregulation. Inaugural-Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophie an der Ludwig-Maximilians-Universität München, 2006. Florian Lederbogen, Reka Baranyai, Maria Gilles, Barbara Menart-Houtermans, Diethelm Tschoepe and Michael Deuschle:Effect of mental and physical stress on platelet activation markers in depressed patients and healthy subjects: a pilot study Psychiatry Research Volume 127, Issues 1-2 , 30 June 2004, Pages 55-64. Pollatos, Olga: Kardiosensibilität, Emotionen und kortikales Geschehen. Inaugural-Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophie an der Ludwig-Maximilians-Universität München, 2004. Other publications Hallund, J., Bügel, S., Tholstrup, T., Ferrari, M., Talbot, D., Hall, W. L., Reimann, M., Williams, C. M., Wiinberg, N.: Soya isoflavone-enriched cereal bars affect markers of endothelial function in postmenopausal women. British Journal of Nutrition, Volume 95, Number 6, June 2006, pp. 1120-1126(7)  Robert Irzmanski, Mariusz Piechota, Jan Kowalski, Lucjan Pawlicki: Zastosowanie innowacyjnej metody kardiografii impedancyjnej do monitorowania efektów leczenia rehabilitacyjnego u chorych po zawale serca XII international scientific technical conference Lodz, 2006. Mariusz Piechota, Robert Irzmański, Maciej Banach, Marcin Barylski, Stanisław Ostrowski, Jan Kowalski, Lucjan Pawlicki:Can impedance cardiography be routinely applied in patients with sepsis and severe sepsis? Archives of Medical Science 2006; 2, 2: 114-121 M. Kiszka-Kanowitz, J. H. Henriksen, E. F. Hansen, S. Møller, F. Bendtsen: Effect of terlipressin on blood volume distribution in patients with cirrhosis Scandinavian Journal of Gastroenterology, Volume 39, Number 5 / May 2004  C. Schauer, H. Zschenker, K. Debes, H.-M. Groß, O. Solbrig: Independent component analysis für die Bewertung von IKG-Daten zur Schlagvolumenbestimmung Biomedizinische Technik. Band 49, Ergänzungsband 2, Teil 1, 2004. Kiil C, Rosenberg J: Hemodynamic effects of nasal continuous positive airway pressure after abdominal surgery Journal of Anesthesia, 2003; 17(2):136-8. Anton Vonk Noordegraaf, Peter W A Kunst, André Janse, Johan T Marcus, Pieter E Postmus, Theo J. C. Faes and Peter M. J. M. de Vries: Pulmonary perfusion measured by means of electrical impedance tomography. Physiol. Meas. 19 263-273, 1998. Uebelen, R., K. Schulze, B. Vangerow, H. Rückoldt and S. Piepenbrock: Noninvasive Monitoring of Pulmonary Hydration and Cardiac Output in Critical Ill - A new Impedance Monitoring System Versus Cold-Technique. In Proceedings of the European Congress of Anesthesia, Frankfurt, 1998. Draws, D.: Klassifikation in der Anästhesieambulanz mittels Impedanzkardiographie. In Proceedings of the 1st National Conference of the International Hemodynamic Society, German Section, Ilmenau, 1996. Stoykov, N.: Schlagvolumenschätzung mittels Impedanzkardiographie - Ein inverser feldtheoretischer Ansatz. Ph.D. dissertation, TU Ilmenau, 1996.